Schraal of snijdend? Koud of waterkoud?

De temperatuur lag de afgelopen dagen, maar ook de komende dagen, in veel plaatsen onder de norm van deze tijd. De gemiddelde temperatuur van half december is normaal zo’n 5 a 6 graden overdag en daar zitten we nu al een aantal dagen onder met gemiddeld een graad of 4. Morgen draait de wind naar het zuidoosten en trekt aan, waarbij de temperatuur op veel plaatsen niet hoger uitkomt dan 2 graden. Vrijwel meteen lopen de rillingen over je rug en denk je ‘Brrrrr, schraal windje’. Maar wat betekenen deze synoniemen nou eigenlijk precies en bij welke weersituaties zijn ze van toepassing?


_{Een schrale wind aan zee. Foto: Gieny Boersma.}

De reden dat we de ene keer als de wind vanuit het zuidoosten waait, zeggen dat het koud is en het de andere keer waterkoud noemen, heeft alles te maken met de gevoelstemperatuur. Naarmate de relatieve luchtvochtigheid lager is, kan er meer vocht van onze huid verdampen. Dat verdampen kost energie en deze wordt in de vorm van warmte aan ons lichaam onttrokken, waardoor je het nog kouder vindt aanvoelen. Met temperaturen rond het vriespunt kunnen de verschillen tussen de waarden op de thermometer en je gevoelstemperatuur dan erg groot worden.

In weerberichten, maar ook in de dagelijkse praatjes over het weer in de kantine, worden vaak verschillende aanduidingen gegeven van die gevoelstemperatuur. Denk aan ‘een snijdende wind’ of ‘het is waterkoud’. Voor veel van deze aanduidingen bestaan echter precieze omschrijvingen wanneer deze gebruikt mogen worden. We noemen een aantal voorbeelden.


_{Een dikke sjaal en een muts zijn met waterkoude omstandigheden geen overbodige luxe. Foto: Math Gossens uit Heerlen.}

Wind
Als er een wind waait die bijna pijn doet als hij in je gezicht waait, spreken we vaak van een snijdende wind. Dit komt voor als de lucht vrij droog is, in combinatie met zeer lage temperaturen en een stevige wind. Op 14 januari 1987 werd er door het KNMI bijvoorbeeld een waarschuwing uitgegeven, omdat er een snijdende wind stond. Mensen werden aangeraden om binnen te blijven of zich anders zeer warm aan te kleden omdat er anders kans zou zijn op bevriezing. De maximumtemperatuur in de Bilt was toen -10,6 graden en daarbij stond een vrij krachtige noordoostenwind. In Den Helder werden toen windstoten gemeten van rond 45 knopen, terwijl de temperatuur niet hoger uitkwam dan -6,8 graden.

Een ander voorbeeld van een gevoelstemperatuuraanduiding is een schrale wind. Deze wind waait vaak met windkracht 4 of meer vanuit het noordoosten tot zuidoosten en voert droge lucht aan. Die lucht heeft dan inmiddels een lange weg boven het relatief koude land afgelegd en voelt kouder aan dan dat de thermometer aangeeft. Ook de zon heeft in dit soort gevallen niet veel invloed meer wat betreft warmte.


_{Handschoenen en mutsen tijdens het schaatsen op de koude schaatsbaan in Oisterwijk in Brabant. Foto: Guus Creusen.}

Koud of waterkoud?
Als er even een rilling over je rug loopt, benoemen we dat al snel als koud. Of je hebt ‘koude voeten of handen’. Het is meer een algemeen begrip voor als net even wat onaangenaam wordt en je een dikkere jas aan moet gaan trekken of verkouden wordt. Een ander verhaal wordt het, als er in de winter koude lucht van boven Centraal-Europa wordt aangevoerd en het verder somber en vochtig is. Een goed voorbeeld is een kille herfstdag met temperaturen van een paar graden boven nul in combinatie met regen of natte sneeuw en een straffe wind.

Maar het kan dus, zoals we eerder beschreven, ook met droge lucht koud aanvoelen. De verdamping van vocht op je lichaam is dan groot. Dit kost lichaamswarmte, waardoor je lichaam snel afkoelt. Deze variant noemen we in combinatie met die stevige wind ook wel schraal weer.

_{Bron: Meteo Consult}