Tornado treft Noordoost-Friesland
Tornado treft Noordoost-Friesland
Het noordoosten van Friesland werd gisteravond opgeschrikt door een heuse tornado. Het ging specifiek om de plaatsen Ternaard, Hantum en Foudgum en omgeving. We beschouwen de weersituatie van dat moment.
Zeldzaam voor Nederland
Windhozen en waterhozen komen in ons land geregeld voor, echter lang niet elke plaats krijgt er elk jaar eentje te verwerken. Maar wat de windhoos van gisteravond in Noordoost-Friesland bijzonder maakt, is de sterkte ervan. De laatste keer dat het een windhoos van min of meer dezelfde zwaarte in ons land tot ontwikkeling kwam, was 3 augustus 2008 in de buurt van het Friese Eastermar (Oostermeer) en in het Groningse Westerkwartier bij de plaatsen Lutjegast, Doezum en Sebaldeburen waarbij toen ook grote schade werd aangericht. Alle details en informatie over die windhoos vindt u hier.
Heuse tornado
De plaatsen die gisteravond de meeste overlast kregen waren Ternaard, Hantum en Foudgum en omgeving. Daar woeien bomen om of braken bomen af - enkele bomen vielen op daken - werd een caravan omver geblazen, vlogen dakpannen en dakplaten door de lucht en stonden straten blank. Gezien deze berichten, de bijbehorende foto's en filmpjes, ook die van het schadespoor en de aanwezigheid van een duidelijke 'slurf' (roterende kolom lucht aan onderkant buienwolk), kunnen we van Amerikaanse toestanden spreken, dus van een echte tornado.
Het radarbeeld op het moment van de tornado.
In onze radarbeelden in de weerkamer kunnen we ook de (hoogtes van) wolkentoppen tonen. Aan het uiteinde van de zware onweersbui (= rode pit) is een tornado ontstaan, middenin de door ons getekende cirkel. We zien een soort haakvorm in het wolkentoppenbeeld, kenmerkend voor een supercell (ook wel hook echo genoemd).
Fujita-schaal
In Amerika wordt de kracht van een tornado geclassificeerd met de zogenoemde Fujita-schaal, een schaal die loopt van F0 (lichte tornado) tot F6 (zeldzaam zwaarste tornado), mede omdat de windkrachtschaal van Beaufort daarvoor niet toereikend is. Deze schaal gaat namelijk tot windkracht 12 met een gemiddelde wind van 117 km/uur. Maar tornado's kunnen nog veel meer wind veroorzaken. De Fujita-schaal is bedacht door de Japanse meteoroloog en natuurkundige Theodore Fujita (1920-1998). Hij baseerde de schaal op de optredende schade in de kern van de tornado gekoppeld aan de maximaal optredende en mogelijke windsnelheden. Wij vermoeden nu dat de tornado in Noordoost-Friesland als F1-tornado aangemerkt kan worden, mede vanwege de opgetreden schade. Bij kracht F1 zijn de optredende windsnelheden 118 tot 180 km/uur, is er sprake van matige schade en is de gemiddelde breedte van het schadespoor 30 tot 150 meter. En dit is toch vergelijkbaar met gisteravond. Naast de tornado was er ook nog sprake van erg veel regen en daardoor wateroverlast. Maar deze deed zich ook op andere plekken in Friesland voor. Zo viel in Earnewâld tegen zeven uur maar liefst 100 millimeter water. Voor zover bekend zijn er geen persoonlijke ongelukken gebeurd.
Vochtig warm en windschering
De lucht was gisteren in heel Nederland onstabiel en vochtig warm, een situatie die aanleiding geeft tot buienvorming. Daarnaast was er sprake van een flinke windschering. Windschering is kort gezegd een verandering van richting en sterkte met de hoogte en is één van de belangrijkste ingrediënten voor het ontstaan van een zeer grote (onweers)bui, in de meteorologie supercell genoemd, waaruit een tornado kan voortkomen. Terwijl de wind in een aanzienlijk deel van Nederland gisteren eerst nog uit het oosten waaide, stak vanuit het zuiden een zuidelijk briesje op. Daar waar beide windrichtingen elkaar tegenkomen, wordt de lucht extra in stijging gebracht. Er vindt zogezegd een opwaartse forcering plaats van lucht. En dat is wat er gisteravond ook in het noordoosten van Friesland gebeurde. De al aanwezige bui met onweer werd hierdoor zwaarder en daarin ontstond de tornado. Verder lezen over windschering? Zie het uitgebreide Weernieuws-verhaal van gisteren .
Analyse van de TEMP
Voor het maken van onze weersverwachtingen maken we dankbaar gebruik van computerberekeningen van de diverse modellen. Deze maken vaak ook zogeheten TEMP-berekeningen voor vaste lokaties, waaronder De Bilt. Dat zijn berekeningen die niet zozeer in een plat vlak - zoals op een kaart - kijken, maar juist de atmosfeer in de verticaal weergeven. Dat gebeurt bij ons in de weerkamer in een Amerikaans uitleesprogramma dat RAOB heet. Uit zo'n TEMP-grafiek wordt veel meteorologische informatie gehaald. Er zijn Temps die observaties van de lucht in de verticaal geven (weerballonnen die zijn opgelaten) en je hebt Temps die een verwachte opbouw van de lucht geven. We kijken naar die laatste soort, met behulp van de grafiek die links van dit verhaal staat.
Vermoedelijke opbouw van de atmosfeer, de TEMP, in het noorden van Friesland net voor de zware bui met de tornado.
Zeer hoge CAPE
Deze TEMP laat de situatie in het noordoosten van Friesland zien op het moment vlak vòòr de tornado. De rode streepjeslijn aan de linkerzijde geeft de dauwpuntwaarden aan op de diverse hoogten. De rechter rode lijn is de temperatuurcurve, ook met de hoogte. Zo was de temperatuur van de lucht aan het aardoppervlak op dat moment rond 23 graden en het dauwpunt 19 graden. Daarmee was de lucht vrij warm en vochtig. En daar waar een luchtpakketje vanaf de grond of vanaf enige hoogte opwaarts gaat, kan deze op een gegeven moment zo lang door blijven stijgen dat er eerst grote stapelwolken ontstaan en later forse buien. Het rode en roze gedeelte tussen de temperatuur van het stijgende luchtpakketje (de effen groene lijn) en de temperatuurcurve van de lucht, dat is de CAPE. Deze begint in dit geval vanaf circa 500 meter.
Het Engelse woord CAPE is een afkorting van Convective Available Potential Energy. Bij buivorming gaat het dan om de energie die een luchtdeeltje meekrijgt als dat gaat stijgen. Een pakketje lucht stijgt in dat geval vanaf de grond (of iets hogerop) op en blijft tijdens dit stijgingsproces warmer dan zijn omgeving. Hoe groter het verschil tussen dat luchtpakketje en de lucht waar dat doorheen koerst, des te onstabieler de luchtopbouw. En dat is dan de CAPE; des te hoger de CAPE, des te onstabieler de lucht en des te groter de kans op zware buien met mogelijke supercells en zelfs een tornado als gevolg. Wel, de CAPE in de onweersbui van gisteravond in Noordoost-Friesland had een vermoedelijke zeer hoge cape van rond 1600 Joules per kilogram lucht. In het algemeen geldt dat een CAPE boven 1000 J/kg voor ons land een aanwijzing is voor een zeer grote onstabiliteit.
De tornado zoals Bote Sape Schoorstra hem fotografeerde, toen hij over Ternaard trok. Bijzondere foto voor Nederlandse begrippen!
Overigens, de windschering in deze TEMP is zelfs iets minder uitgesproken dan dat ie in werkelijkheid ter plekke was. Aan de grond stond daar toen nog een oostelijke bries, terwijl hogerop een sterke en duidelijk naar zuidwest tot zelfs west geruimde wind waaide met bijvoorbeeld op 9 kilometer 50 knopen oftewel windkracht 10. Nu werkt een ruimende wind (winddraaiing met de wijzers van de klok mee) met de hoogte in principe iets tegen; bij een ruimende wind zal op grote hoogte in de bui altijd relatief warme lucht binnenschuiven. Voor een heftige bui is juist relatief koude lucht op hoogte nodig en dus zal een windruiming met de hoogte de buivorming enigszins kunnen onderdrukken. Maar er geldt dat er veel atmosferische elementen zijn die op elkaar inspelen en de windruiming er maar één van is. Ruiming van de wind op relatief geringe hoogte in de bui, introduceert wel weer draaiing in de stijgende luchtkolom. Wordt die draaiing door een toename van de wind in de hogere delen van de bui versterkt, dan kan een supercell ontstaan. Wat gisteren dus ook plaatsvond. Daarbij komt dat de CAPE gisteren dus zeer hoog was. De wolkentoppen reikten tot rond 12 kilometer hoogte en dat is vergelijkbaar met de situatie zoals we die in de tropen kennen.
Kortom
De zware buien ontstonden dus in een atmosfeer die bulkte van de energie zou je kunnen zeggen. Nu wordt een bui gevormd door een stijgende luchtkolom. Als die luchtkolom tijdens zijn stijging onderhevig is aan schering, kan die kolom als geheel in een draaibeweging raken. Zo ontstaat simpel gezegd een supercell, zoals gisteravond boven het noorden van Nederland. Draait zo’n bui vervolgens snel genoeg, dan kan in het centrum van de draaiing een windhoos ontstaan en dat gebeurde er gisteravond dan ook.
Bron: Leeuwarder Courant, Waldnet.nl, Meteo Consult. | Gewijzigd: 26 januari 2017, 14:26 uur, door Joyce.s
Het noordoosten van Friesland werd gisteravond opgeschrikt door een heuse tornado. Het ging specifiek om de plaatsen Ternaard, Hantum en Foudgum en omgeving. We beschouwen de weersituatie van dat moment.
Zeldzaam voor Nederland
Windhozen en waterhozen komen in ons land geregeld voor, echter lang niet elke plaats krijgt er elk jaar eentje te verwerken. Maar wat de windhoos van gisteravond in Noordoost-Friesland bijzonder maakt, is de sterkte ervan. De laatste keer dat het een windhoos van min of meer dezelfde zwaarte in ons land tot ontwikkeling kwam, was 3 augustus 2008 in de buurt van het Friese Eastermar (Oostermeer) en in het Groningse Westerkwartier bij de plaatsen Lutjegast, Doezum en Sebaldeburen waarbij toen ook grote schade werd aangericht. Alle details en informatie over die windhoos vindt u hier.
Heuse tornado
De plaatsen die gisteravond de meeste overlast kregen waren Ternaard, Hantum en Foudgum en omgeving. Daar woeien bomen om of braken bomen af - enkele bomen vielen op daken - werd een caravan omver geblazen, vlogen dakpannen en dakplaten door de lucht en stonden straten blank. Gezien deze berichten, de bijbehorende foto's en filmpjes, ook die van het schadespoor en de aanwezigheid van een duidelijke 'slurf' (roterende kolom lucht aan onderkant buienwolk), kunnen we van Amerikaanse toestanden spreken, dus van een echte tornado.
Het radarbeeld op het moment van de tornado.
In onze radarbeelden in de weerkamer kunnen we ook de (hoogtes van) wolkentoppen tonen. Aan het uiteinde van de zware onweersbui (= rode pit) is een tornado ontstaan, middenin de door ons getekende cirkel. We zien een soort haakvorm in het wolkentoppenbeeld, kenmerkend voor een supercell (ook wel hook echo genoemd).
Fujita-schaal
In Amerika wordt de kracht van een tornado geclassificeerd met de zogenoemde Fujita-schaal, een schaal die loopt van F0 (lichte tornado) tot F6 (zeldzaam zwaarste tornado), mede omdat de windkrachtschaal van Beaufort daarvoor niet toereikend is. Deze schaal gaat namelijk tot windkracht 12 met een gemiddelde wind van 117 km/uur. Maar tornado's kunnen nog veel meer wind veroorzaken. De Fujita-schaal is bedacht door de Japanse meteoroloog en natuurkundige Theodore Fujita (1920-1998). Hij baseerde de schaal op de optredende schade in de kern van de tornado gekoppeld aan de maximaal optredende en mogelijke windsnelheden. Wij vermoeden nu dat de tornado in Noordoost-Friesland als F1-tornado aangemerkt kan worden, mede vanwege de opgetreden schade. Bij kracht F1 zijn de optredende windsnelheden 118 tot 180 km/uur, is er sprake van matige schade en is de gemiddelde breedte van het schadespoor 30 tot 150 meter. En dit is toch vergelijkbaar met gisteravond. Naast de tornado was er ook nog sprake van erg veel regen en daardoor wateroverlast. Maar deze deed zich ook op andere plekken in Friesland voor. Zo viel in Earnewâld tegen zeven uur maar liefst 100 millimeter water. Voor zover bekend zijn er geen persoonlijke ongelukken gebeurd.
Vochtig warm en windschering
De lucht was gisteren in heel Nederland onstabiel en vochtig warm, een situatie die aanleiding geeft tot buienvorming. Daarnaast was er sprake van een flinke windschering. Windschering is kort gezegd een verandering van richting en sterkte met de hoogte en is één van de belangrijkste ingrediënten voor het ontstaan van een zeer grote (onweers)bui, in de meteorologie supercell genoemd, waaruit een tornado kan voortkomen. Terwijl de wind in een aanzienlijk deel van Nederland gisteren eerst nog uit het oosten waaide, stak vanuit het zuiden een zuidelijk briesje op. Daar waar beide windrichtingen elkaar tegenkomen, wordt de lucht extra in stijging gebracht. Er vindt zogezegd een opwaartse forcering plaats van lucht. En dat is wat er gisteravond ook in het noordoosten van Friesland gebeurde. De al aanwezige bui met onweer werd hierdoor zwaarder en daarin ontstond de tornado. Verder lezen over windschering? Zie het uitgebreide Weernieuws-verhaal van gisteren .
Analyse van de TEMP
Voor het maken van onze weersverwachtingen maken we dankbaar gebruik van computerberekeningen van de diverse modellen. Deze maken vaak ook zogeheten TEMP-berekeningen voor vaste lokaties, waaronder De Bilt. Dat zijn berekeningen die niet zozeer in een plat vlak - zoals op een kaart - kijken, maar juist de atmosfeer in de verticaal weergeven. Dat gebeurt bij ons in de weerkamer in een Amerikaans uitleesprogramma dat RAOB heet. Uit zo'n TEMP-grafiek wordt veel meteorologische informatie gehaald. Er zijn Temps die observaties van de lucht in de verticaal geven (weerballonnen die zijn opgelaten) en je hebt Temps die een verwachte opbouw van de lucht geven. We kijken naar die laatste soort, met behulp van de grafiek die links van dit verhaal staat.
Vermoedelijke opbouw van de atmosfeer, de TEMP, in het noorden van Friesland net voor de zware bui met de tornado.
Zeer hoge CAPE
Deze TEMP laat de situatie in het noordoosten van Friesland zien op het moment vlak vòòr de tornado. De rode streepjeslijn aan de linkerzijde geeft de dauwpuntwaarden aan op de diverse hoogten. De rechter rode lijn is de temperatuurcurve, ook met de hoogte. Zo was de temperatuur van de lucht aan het aardoppervlak op dat moment rond 23 graden en het dauwpunt 19 graden. Daarmee was de lucht vrij warm en vochtig. En daar waar een luchtpakketje vanaf de grond of vanaf enige hoogte opwaarts gaat, kan deze op een gegeven moment zo lang door blijven stijgen dat er eerst grote stapelwolken ontstaan en later forse buien. Het rode en roze gedeelte tussen de temperatuur van het stijgende luchtpakketje (de effen groene lijn) en de temperatuurcurve van de lucht, dat is de CAPE. Deze begint in dit geval vanaf circa 500 meter.
Het Engelse woord CAPE is een afkorting van Convective Available Potential Energy. Bij buivorming gaat het dan om de energie die een luchtdeeltje meekrijgt als dat gaat stijgen. Een pakketje lucht stijgt in dat geval vanaf de grond (of iets hogerop) op en blijft tijdens dit stijgingsproces warmer dan zijn omgeving. Hoe groter het verschil tussen dat luchtpakketje en de lucht waar dat doorheen koerst, des te onstabieler de luchtopbouw. En dat is dan de CAPE; des te hoger de CAPE, des te onstabieler de lucht en des te groter de kans op zware buien met mogelijke supercells en zelfs een tornado als gevolg. Wel, de CAPE in de onweersbui van gisteravond in Noordoost-Friesland had een vermoedelijke zeer hoge cape van rond 1600 Joules per kilogram lucht. In het algemeen geldt dat een CAPE boven 1000 J/kg voor ons land een aanwijzing is voor een zeer grote onstabiliteit.
De tornado zoals Bote Sape Schoorstra hem fotografeerde, toen hij over Ternaard trok. Bijzondere foto voor Nederlandse begrippen!
Overigens, de windschering in deze TEMP is zelfs iets minder uitgesproken dan dat ie in werkelijkheid ter plekke was. Aan de grond stond daar toen nog een oostelijke bries, terwijl hogerop een sterke en duidelijk naar zuidwest tot zelfs west geruimde wind waaide met bijvoorbeeld op 9 kilometer 50 knopen oftewel windkracht 10. Nu werkt een ruimende wind (winddraaiing met de wijzers van de klok mee) met de hoogte in principe iets tegen; bij een ruimende wind zal op grote hoogte in de bui altijd relatief warme lucht binnenschuiven. Voor een heftige bui is juist relatief koude lucht op hoogte nodig en dus zal een windruiming met de hoogte de buivorming enigszins kunnen onderdrukken. Maar er geldt dat er veel atmosferische elementen zijn die op elkaar inspelen en de windruiming er maar één van is. Ruiming van de wind op relatief geringe hoogte in de bui, introduceert wel weer draaiing in de stijgende luchtkolom. Wordt die draaiing door een toename van de wind in de hogere delen van de bui versterkt, dan kan een supercell ontstaan. Wat gisteren dus ook plaatsvond. Daarbij komt dat de CAPE gisteren dus zeer hoog was. De wolkentoppen reikten tot rond 12 kilometer hoogte en dat is vergelijkbaar met de situatie zoals we die in de tropen kennen.
Kortom
De zware buien ontstonden dus in een atmosfeer die bulkte van de energie zou je kunnen zeggen. Nu wordt een bui gevormd door een stijgende luchtkolom. Als die luchtkolom tijdens zijn stijging onderhevig is aan schering, kan die kolom als geheel in een draaibeweging raken. Zo ontstaat simpel gezegd een supercell, zoals gisteravond boven het noorden van Nederland. Draait zo’n bui vervolgens snel genoeg, dan kan in het centrum van de draaiing een windhoos ontstaan en dat gebeurde er gisteravond dan ook.
Bron: Leeuwarder Courant, Waldnet.nl, Meteo Consult. | Gewijzigd: 26 januari 2017, 14:26 uur, door Joyce.s
Citaat van Glennb, maandag 8 augustus 2011, 12:26 uur
Kan iemand ook vertalen wat er wordt gezegd in het eerste filmpje? Ben ik wel benieuwd naar!
Verder: Mooie en duidelijke uitleg!
haha enthousiaste frieske toal!
zie die bomen! oooh je ziet de koeien straks vliegen! lieve heer!!!
haha voor zover mogelijk is dat mijn vertaling van de taal van mijn buurtjes:D
ik ben dan ook n zeldzame groninger die gek is op friesland en zn inwoners!
Verder: Mooie en duidelijke uitleg!
haha enthousiaste frieske toal!
zie die bomen! oooh je ziet de koeien straks vliegen! lieve heer!!!
haha voor zover mogelijk is dat mijn vertaling van de taal van mijn buurtjes:D
ik ben dan ook n zeldzame groninger die gek is op friesland en zn inwoners!
mama van 2, gék op watersport,natuur,nieuws het weer en reizen. tevens brandweervrouw en gek op bijna alles wat een ander te gek is :)
Citaat van jennifer83, maandag 8 augustus 2011, 15:11 uur
haha enthousiaste frieske toal!
zie die bomen! oooh je ziet de koeien straks vliegen! lieve heer!!!
haha voor zover mogelijk is dat mijn vertaling van de taal van mijn buurtjes:D
ik ben dan ook n zeldzame groninger die gek is op friesland en zn inwoners!
das voor een grunninger zeer zeldzaam jahh ....complimenten voor de mooien beelden zo'n 1 mag gerust bij ons door de weilanden razen | Gewijzigd: 8 augustus 2011, 16:23 uur, door Tatanka
zie die bomen! oooh je ziet de koeien straks vliegen! lieve heer!!!
haha voor zover mogelijk is dat mijn vertaling van de taal van mijn buurtjes:D
ik ben dan ook n zeldzame groninger die gek is op friesland en zn inwoners!
das voor een grunninger zeer zeldzaam jahh ....complimenten voor de mooien beelden zo'n 1 mag gerust bij ons door de weilanden razen | Gewijzigd: 8 augustus 2011, 16:23 uur, door Tatanka
VATOS LOCOS FR1908 VAK X
Citaat van romke, dinsdag 9 augustus 2011, 10:52 uur
-Dat autootje rijd er nog, die zit er nog voor
-Dit gaat ruig
-Dit gaat ook hard
-Moet je kijken, dat bosje!!
-OOOOO, ????
- ja, zie je dat spul allemaal vliegen?
- Tjonge jonge
- We moeten ??? even bellen
- zijn we ook mooi te laat mee nu
Hahaha..
-Dit gaat ruig
-Dit gaat ook hard
-Moet je kijken, dat bosje!!
-OOOOO, ????
- ja, zie je dat spul allemaal vliegen?
- Tjonge jonge
- We moeten ??? even bellen
- zijn we ook mooi te laat mee nu
Hahaha..
Windhoosbui over N.O.Friesland vanaf Ameland gefotografeerd.
Nes. – Fotograaf Jan Spoelstra was zaterdagavond op de Hon. Vanaf Ameland kon hij zo de bui, welke een vernietigende windhoos voortbracht, op de foto zetten.
http://ameland.wordpress.com/2011/08/09/wi...gefotografeerd/
Nes. – Fotograaf Jan Spoelstra was zaterdagavond op de Hon. Vanaf Ameland kon hij zo de bui, welke een vernietigende windhoos voortbracht, op de foto zetten.
http://ameland.wordpress.com/2011/08/09/wi...gefotografeerd/
