Meer koude winterextremen door verdwijnend zeeijs?

Onder wetenschappers bestaat grote overeenstemming over het feit dat het klimaat op aarde verandert en de overheersende gedachte is ook dat de menselijke activiteit in het algemeen en het verbranden van fossiele brandstoffen in het bijzonder mede aan de basis staan van die verandering, al zijn er ook wetenschappers die hier een andere visie op hebben. De gevolgen van de veranderingen, die door het op drift geraakte klimaat worden opgewekt, stellen ons echter iedere keer weer voor verrassingen.


_{De toestand van het zeeijs nu. Op de Barentszzee en de Karazee is feitelijk geen zeeijs te vinden. Bron: Cryosphere Today.}

Zo is in een artikel op de KNMI-site op dit moment te lezen waarom de bovenlaag van de oceaan tegen de verwachtingen in sinds 2003 niet meer is opgewarmd ondanks de toename van de broeikasgassen in de lucht. Verder trekt het zich snel terugtrekkende zeeijs in het noordpoolgebied de aandacht, zo laten we in dit verhaal nu zien. Het zou aan de basis kunnen liggen van het vaker optreden van koude winters bij ons, zoals de laatste jaren.

Klimaatsystemen zitten ingewikkeld in elkaar. Bij het maken van weersverwachtingen spelen de ligging van weersystemen en de manier waarop ze over de weerkaarten bewegen een belangrijke rol. Allerlei factoren hebben hierop invloed. Belangrijk voor ons weer is bij voorbeeld de ligging van de straalstroom, die op zijn beurt onder meer bepaald wordt door de temperatuurverschillen tussen het noordpoolgebied en veel zuidelijker gelegen regionen, dichterbij de evenaar. De straalstroom zelf genereert hoge- en lagedrukgebieden. En de exacte ligging daarvan levert ons het weer op zoals we dat in Nederland kennen.

Voorspelbaarheid en veranderingen
Zolang het systeem van factoren, dat van invloed is op het weer, niet verandert, zal het weer zich binnen bepaalde marges ‘voorspelbaar’ gedragen. Komen er wel veranderingen, dan weet je niet meer precies hoe het verdergaat en kun je voor verrassingen komen te staan.


_{Een dikke sneeuwlaag rond de afgelopen Kerst. Komt die in de toekomst weer vaker voor? Foto: Tom Bloem.}

Van groot belang voor de ligging van hoge- en lagedrukgebieden zijn onder meer zeewatertemperaturen. Als grote stukken van een oceaan veel warmer worden dan normaal (zoals bij een El Niño), kan het weer op vele plekken tegelijk (soms wereldwijd) van slag raken. Die effecten verdwijnen pas weer als de situatie op de plek waar de verandering optrad terug is naar normaal. Veel extreem weer kan zo worden verklaard. Gaat het om structurele veranderingen, dan kan het klimaat regionaal of wereldwijd voorgoed anders zijn.

Poolgebied interessant
Als er een plek is op aarde, die erg belangrijk is voor het klimaatsysteem op het Noordelijk Halfrond en waar zich op dit moment grote veranderingen voltrekken, dan is dat het Noordpoolgebied. De stijging van de wereldtemperatuur van de laatste decennia, die in het Arctische gebied veel harder heeft toegeslagen dan op gematigdere breedten, heeft ervoor gezorgd dat enorme hoeveelheden zeeijs zijn weggesmolten. Steeds grotere delen van de Arctische oceaan zijn door het jaar heen steeds langere perioden ijsvrij.

Dat betekent nogal wat voor het weer op die plaatsen. Vergeleken met het witte ijs is water ongeveer zwart. Daar waar wit ijs ongeveer 90 procent van de invallende zonnestraling reflecteert, terug de ruimte in, komt in het geval van water ongeveer 90 procent van de invallende zonnestraling als warmte in het water terecht. Hoe langer het ijs door het jaar heen wegblijft, hoe groter de invloed op het weer. Plekken in het Poolgebied waar in het najaar ijs hoort te liggen, maar die door de klimaatverandering nu pas later of zelfs helemaal niet dichtvriezen, hebben boven dat open water vaak een weertype dat in het winterhalfjaar zomaar 10 tot 15 graden warmer kan zijn dan in een situatie waarin het water er wel is dichtgevroren.


_{IJs rond de vuurtoren op Marken. Ook rond de Kerst van 2010 genomen. Foto: Thijs Spijker.}

Verband verdwijnend ijs en koude winterextremem
Vooral als het om grote gebieden gaat, kunnen zulke verschillen invloed hebben op de manier waarop de drukverdeling zich in de omgeving van die gebieden ontwikkelt. Twee Russische wetenschappers zeggen nu een verband te hebben gevonden tussen het verdwijnen van zeeijs gedurende de winterperiode in het gebied van de Barentsz- en de Karazee (de zeegebieden boven het noordwestelijke deel van Rusland, grofweg ten westen en ten oosten van Nova Zembla) en de kans op het optreden van uitzonderlijk koud winterweer op het Euraziatische continent. Een recent voorbeeld is volgens de wetenschappers de winter van 2005/2006. Andere voorbeelden in hun set zijn de winters van 1984/1985 en de winter van 1978/1979.


_{Russische onderzoekers vermoeden dat er een verband is tussen de matie waarin het zeeijs op beide zeeen verdwijnt en het karakter van de winters op het Euraziatische continent.}

Het werkt als volgt. Ligt er in het bewuste zeegebied gedurende het winterhalfjaar tussen 100 en 80 procent van de normale hoeveelheid zeeijs, dan lijkt de luchtdruk boven de Arctische oceaan overheersend relatief laag te zijn. De westcirculatie boven het Noordelijke Halfrond krijgt hiermee een extra impuls. De kans op kouder dan normaal is daarmee relatief klein en de winters die onder dergelijke omstandigheden optreden, zijn overheersend zacht.


_{De Barentszee, grofweg tussen Spitsbergen en Nova Zembla.}

Komt de hoeveelheid zeeijs in het gebied ergens op tussen 80 en 40 procent van de normaal uit, dan blijkt de drukverdeling in de omgeving ineens radicaal om te slaan. In plaats van relatief lage drukstanden boven het Arctische gebied komt daar ineens een hogedrukgebied te liggen. De ‘normale’ westcirculatie wordt dan tegengewerkt, oostelijke winden maken veel meer kans en de winters op het Euraziatische continent worden kouder. Het levert afwijkingen van gemiddeld ongeveer anderhalve graad onder de normale wintertemperaturen op het hele continent op en een drie keer zo grote kans op koude winterextremen. Komt de hoeveelheid zeeijs in de twee zeegebieden tijdens de winter beneden 40 procent van de normaal uit dan klapt de drukverdeling boven het Arctische gebied weer terug naar relatief laag, waarbij de westcirculatie boven het Noordelijk Halfrond een oppepper krijgt en zachte winters domineren.


_{De Karazee, ten oosten van Nova Zembla.}

Meer koude winters?
Het idee is nu dat de relatief koude winters van de laatste jaren mede op dit regime terug te voeren zijn, al waren natuurlijk ook andere dingen aan de hand. Toch biedt het onderzoek extra aanknopingspunten bij het proberen te begrijpen van de samenhang tussen de grote veranderingen die zich op dit moment in het Poolgebied afspelen en veranderingen in het weer op andere plaatsen. Mogelijk krijgen we de komende jaren in Europa, als gevolg van de opwarming van de aarde, toch weer vaker met koude winters te maken, zo geven de onderzoekers aan. Verder kunnen de uitkomsten helpen bij het verbeteren van seizoensverwachtingen voor onze omgeving, waarmee inmiddels (ook bij Meteo Consult) wordt geëxperimenteerd.

_{Bron: Meteo Consult} | Gewijzigd: 24 april 2017, 12:07 uur, door Joyce.s

Daarbij, mocht het ijs op Groenland om van voor reden dan ook gaan smelten, zal de golfstroom verstoord raken. De golfstroom is voor een belangrijk deel verantwoordelijk voor het milde klimaat van West-Europa. Zonder deze zou het al gauw een heel stuk koeler zijn.

Dus als er al global warming is en deze zou zich doorzetten, hier zal het dan waarschijnlijk juist een heel stuk afkoelen. | Gewijzigd: 13 augustus 2011, 14:37 uur, door chrismir

Hmmm, ik ben hard aan het zoeken, maar ik kan er niets van vinden op de kaarten.
Neem bijvoorbeeld oud en nieuw 1978/79, het kwik kwam in een groot gedeelte van NL niet boven de -10. Tenminste, volgens deze bron.
Maar als je de kaarten erbij pakt:


...dan valt vooral op dat er boven Groenland een zeer sterk hogedrukgebied ligt. Niet echt in de buurt van de hier genoemde zee, hoewel er natuurlijk een verband kan zijn.
Maar lastiger nog wordt het als je naar de temperatuur van het hele noordelijk halfrond kijkt. Als het inderdaad zo zou zijn dat de drukverdeling anders wordt door de ijsbedekking, waardoor kou op een andere plek terecht komt dan anders, dan zouden er ook plaatsen moeten zijn waar het juist warmer is. Volgens deze bron was de winter op het gehele noordelijk halfrond kouder dan normaal. Dat gaat verder dan je op basis van de ijsbedekking van een klein gebied hierbinnen kunt verklaren.

Dus ik vind het verband interessant, en ik geloof ook best wel dat er een verband kan zijn, maar ik betwijfel een beetje of het een causaal verband is.

Maar goed, nu even voor de winterliefhebber, de volgende reeks:

1929-1947-1963-1979-1996-?

Ik zeg dat het wel weer tijd wordt... Daar heb ik geen ijs voor nodig. | Gewijzigd: 13 augustus 2011, 22:33 uur, door Eilander

Citaat van Imrich, zondag 14 augustus 2011, 11:52 uur Leuk geschreven. Het is ook leuk om te zien hoe er verbanden worden gezocht tussen afkoeling en de opwarming van de aarde.

Dat de straalstroom erg belangrijk is voor ons weer staat wel vast daar hoeven we niet eens over na te denken. Ik vraag mij echter af wat de Noordpool er mee te maken heeft. De theorie lijkt wel leuk maar de praktijk lijkt ze tot nu toe enigszins tegen te spreken.
Leuke NASA animatie gaat van 1979 tot 2008 helaas. Hier zie je dat het allemaal wel mee valt met het afsmelten van het ijs. http://svs.gsfc.nasa.gov/vis/a000000/a0033...ates320x240.mpg

Die animatie loopt niet tot 2008, maar 2006 en toont de jaarlijkse maximums. Ter vergelijk, de volgende animatie gaat over de jaarlijkse minima, lopend tot 2010.

http://svs.gsfc.nasa.gov/vis/a000000/a0038...edComposite.wmv

Geeft voor mij een toch wat ander beeld.