Polar vortex

De beleving van het weerbeeld vindt altijd plaats aan de grond, want daar houden wij mensen ons meestal op. Maar het zijn juist de patronen hoog in de atmosfeer die sturend zijn voor de ontwikkelingen aan de grond. De zogenaamde ‘polar vortex’ vormt een belangrijk onderdeel van het omvangrijke complexe systeem in onze atmosfeer dat resulteert in ons weerbeeld aan de grond. De ‘Polar Vortex’ wordt gevormd door koude lucht rondom de polen, hoog in de atmosfeer, vanaf 5 kilometer boven het aardoppervlak. Deze aanwezigheid van kou levert lagedrukwerking op in de bovenlucht.

Zowel het Zuidelijk als het Noordelijk Halfrond een polar vortex
Er bestaan in feite twee ‘polar vortex-en’. Eén bij de Zuidpool en één bij de Noordpool. Rondom de Zuidpool kent deze lagedrukwerking in de bovenlucht een relatief regelmatige cirkelvorm. Dat komt omdat, afgezien van Antarctica zelf, er nauwelijks landoppervlak rond de Zuidpool aanwezig is. Het circulatiepatroon rond die pool wordt daardoor nauwelijks verstoord.







Ronddraaiende uitstulpingen
Rond de Noordpool wordt de stroming echter wél door allerlei landoppervlak verstoord. De rond de Noordpool draaiende koude luchtmassa’s kennen daardoor een veel grilliger vorm, met diverse, steeds van vorm veranderende, uitstulpingen. Deze lobben koude lucht in de bovenlucht zijn in feite bovenluchttroggen, uitlopers van lagedrukwerking hoog in de atmosfeer.

Deze uitstulpingen draaien mee met de globale stromingsrichting op aarde, van west naar oost, die wordt veroorzaakt door de draaiing van de aarde om haar as. Binnen deze steeds veranderende situatie kent de vortex rond de Noordpool gemiddeld gezien twee kerngebieden. Eén dichtbij Baffin Island in het noordoosten van Canada (ook wel eens de ‘Canadese koudekolk’ genoemd), en een andere boven het noordoosten van Siberië.

Het hieronder getoonde afbeeldingen met de bovenluchttemperaturen voor de komende periode illustreren dit alles. De koude lucht ‘kolkt’ rond de Noordpool van west naar oost, met uitlopers die als tentakels af en toe ver zuidelijk uitzakken, en zich vervolgens weer terugtrekken. Daarbij bevindt zich boven het noordoosten van Siberië aanvankelijk de belangrijkste kern van kou, later voegt het noordoosten van Canada zich daarbij. Opvallend is dat ook Europa zo nu en dan een veeg van de bovenluchtkou meekrijgt.











Slingerende straalstroom: afwisseling
Op de grens tussen deze zeer koude bovenlucht en de warmere lucht bevindt zich een relatief smalle zone waarin over een relatief kleine afstand grote temperatuursverschillen bestaan. Op (en als gevolg van) die scherpe overgang vinden we de straalstroom terug, de zone waarin zich de meest actieve depressies aan de grond ontwikkelen.

Kijken we naar één moment in de tijd, dan is er sprake van uitlopers van de koude bovenlucht naar het zuiden toe, met daar tussenin juist lobben met relatief warme lucht. De overgangszone hiertussen (met daarin de straalstroom) ligt daarmee als een slinger rondom de Noordpool en over het Noordelijk Halfrond gedrapeerd.

Zetten we de tijd vervolgens in beweging, dan komt deze slinger in beweging van west naar oost. Voor gebieden die zich in deze overgang bevinden tussen kou en warmte, betekent dit in principe dus een continue afwisseling van koude en warme lucht in de bovenlucht. En in de praktijk ook een afwisseling van – in grote lijnen – koudere en warmere lucht, en weerpatronen in de onderste kilometers van de atmosfeer.












Op dit moment
Op dit moment is er van een snelle afwisseling van koude en warme lobben die van west naar oost overtrekken echter geen sprake. Vanuit het noordwesten worden aan de noordoostflanken van een nu al lange tijd stevig vrij noordelijk aanwezige hogedrukzone boven de oceaan (met warme lucht hoog in de atmosfeer) steeds maar nieuwe koude lucht van dichtbij de poolcirkel Europa binnengevoerd.

Dit patroon heeft zich andere halve week geleden ingezet en lijkt voorlopig van geen wijken. Zie bijvoorbeeld het stromingspatroon op grote hoogte van deze maandag hiernaast (afbeelding linksonder). Koude uitstulpingen naar het zuiden boven Europa en het oosten van de VS, een warme uitstulping (de hogedrukwerking) op de Atlantische oceaan. Deze verhoudingen komen ook steeds weer terug in de temperatuurkaarten voor de komende 10 dagen.

_{Bron: Meteo Consult, National Snow and Ice Data Center, Glossary of Meteorology}