Visueel spektakel

Een tweetal prachtige foto’s van een waterhoos zijn ons deze woensdagmiddag toegestuurd. Genomen van op een schip voor de Zuid-Hollandse kust. Dat verbaasde ons overigens niets want de atmosfeer is momenteel in de onderste 2 kilometer van de atmosfeer zo onstabiel dat er wel eens meer kunnen volgen. Ook donderdag zijn de atmosferische omstandigheden gunstig voor het voorkomen van dit fenomeen dat vooral in augustus en september maar ook in de maanden eromheen kan voorkomen.

Deze aflevering van Weer in het Nieuws gaat echter niet alleen over waterhozen maar ook over (verwoestende) stofhozen, met daarbij een uitstapje naar Mars. Eveneens vergezeld van een fraaie foto, en daarnaast een kort filmpje.


_{Waterhoos voor de Zuid-Hollandse kust. Deze woensdagmiddag waargenomen vanaf kustwachtvaartuig Zeearend. Foto door bemanning kustwachtvaartuig Zeearend}

Waterhozen
We beginnen evenwel met het fenomeen waterhoos. Waterhozen vormen een type windhozen boven water dat wordt veroorzaakt door zeer grote onstabiliteit in de lagere regionen van de atmosfeer (vooral de onderste circa 2 kilometer).

De extreme onstabiliteit ontstaat wanneer koele lucht over relatief warm zeewater stroomt. Warme lucht van vlak boven het zeewater stijgt razendsnel op (want is veel lichter dan de koude lucht erboven). Dat kan leiden tot het ontstaan van een hoos. Daarbij is van belang dat er onder in de atmosfeer niet teveel wind staat. Dat zou namelijk de roterende luchtstroom verstoren.


_{Dezelfde waterhoos, maar dan van dichterbij. Een werkelijk fantastische foto. Klik op de afbeelding voor een vergroting. Foto wederom door bemanning kustwachtvaartuig Zeearend}

Momenteel geschikte omstandigheden
Augustus en september zijn bij uitstek maanden waarin waterhozen kunnen voorkomen, maar ook later en eerder in het seizoen zijn ze soms waar te nemen. De situatie van deze woensdag en in sterkere mate nog donderdag is bijvoorbeeld uitermate geschikt voor het ontstaan van waterhozen.

Het zeewater is nog steeds relatief warm (circa 14 graden) en op ongeveer 1500 meter hoogte liggen de temperaturen momenteel rond het vriespunt. Donderdag trekt bovendien een ondiep lagedrukgebiedje tot boven de noordkust, waardoor de onstabiliteit verder toeneemt. Dat terwijl de luchtdrukverschillen rondom het laagje juist klein zijn, waardoor geen verstorend effect optreed door de wind.


_{Schematische weergave van het ontstaan van een waterhoos.}

Stofhozen
Een ander type windhoos dat zich in nog sterkere mate beperkt tot de onderste lagen van de atmosfeer is de stofhoos. Iets waar we in deze tijd van het jaar in Nederland niet meer mee te maken hebben.

Stofhozen ontstaan boven land wanneer de zon hoog aan de lucht staat. Vooral tijdens de late lente en de vroege zomer dus. Wanneer het volop zonnig is en er weinig wind staat warmt de grond razendsnel op. De grond wordt steeds heter, terwijl de lucht erboven een stuk minder snel opwarmt.

Hierdoor ontstaat extreme onstabiliteit in de onderste meters van de atmosfeer, die mits er niet teveel wind staat, kan leiden tot een roterende opstijgende luchtstroom: een stofhoos. Waar waterhozen nog reiken tot een daaraan gekoppelde wolk, zijn stofhozen ‘losse’ luchtwervelingen die bij voorkeur tijdens een totaal wolkenloze lucht voorkomen (want dan is de instraling van de zon het grootst en de grond daardoor het heetst).


_{Kleine stofhozen op Mars trekken zwarte sporen op het aardoppervlak van de rode planeet. Het lichte rode stof wordt opgezogen en verplaatst, waardoor de onderliggende zwaardere grijze zandlaag zichtbaar wordt.}

Verwoestend
In Nederland zijn stofhozen zijn doorgaans niet hoger dan enkele meters. Vooral in gebieden waar de zon in de zomer nog hoger staat en de stof- of zandvlaktes een stuk groter zijn, zoals bijvoorbeeld in Afrika maar ook in de VS zijn de stofhozen een stuk imposanter. In mei 2003 verwoeste een zware stofhoos in het plaatsje Lebanon (Maine, VS) op een zonnige dag zelfs een autowinkel, waarbij de eigenaar van het bedrijf om het leven kwam.

‘Martian dust devils’
Stofhozen komen niet alleen op aarde voor. Bijvoorbeeld ook van planeet Mars is bekend dat er stofhozen zijn. Ze worden in het Engels ook wel ‘dust devils’ genoemd, en die op Mars ‘Martian dust devils’. Groot verschil is dat deze stofhozen een stukje flinker kunnen uitpakken dan hun soortgenoten op aarde. Een stofhoos op de rode planeet kan 8 kilometer (!) hoog worden.

Het aardige is dat ruimte-organisatie NASA vorige week een leuke plaat publiceerde van de effecten van - overigens juist kleine - stofhoosjes op Mars. De hoosjes zuigen het stof op en deponeren het elders. Van onder het rode stof komt daarbij de donkerdere en zwaardere zandondergrond tevoorschijn. Dit leidt tot een bizar schilderpallet van zwarte afbuigende en krullende lijnen waarin soms duidelijk de rotatie van de stofhozen terug is te zien.

Hieronder (vanaf Youtube) eerder dit jaar door NASA vrijgegeven beelden van een voorbij trekkende 'Martian dust devil', ofwel een stofhoos op Mars. Links onder in de kolom staat een afbeelding van het bizarre schilderpallet dat dergelijke stofhozen op Mars veroorzaken.



_{Bronnen: NASA/Meteo Consult}