Stromboli vulkaan: onvoorspelbaar en explosief

Op woensdag 3 juli om 16.46 uur werd de rust op het Italiaanse vulkaaneiland Stromboli verstoord door paroxysmale explosies. Deze serie onvoorspelbare extreme explosies veroorzaakte ten minste de dood van één wandelaar. De askolom die vrijkwam bij de activiteit bereikte een hoogte van 2 kilometer boven de krater en verspreidde zich snel in zuidwestelijke richting naar het dorp Ginostra waar inmiddels 45 personen geëvacueerd zijn.

Vuurtoren van het Mediterrane gebied
De Stromboli vulkaan is een actieve stratovulkaan op het gelijknamige eiland Stromboli. Stromboli is een van de Eolische eilanden 65 kilometer ten noorden van Sicilië in de Tyrreense Zee. Op het eiland, dat een doorsnede heeft van 3,5 kilometer wonen rond de 500 mensen. Het eiland dankt zijn bijnaam 'vuurtoren van het Mediterrane gebied' aan de continue activiteit van de vulkaan. Dit natuurfenomeen zorgt voor een spectaculaire schouwspel en is daarom een trekpleister voor toeristen.

Stromboliaanse uitbarstingen
De vulkaan is al duizenden jaren in min of meer continue activiteit. De meest voorkomende uitbarstingen van Stromboli zijn zogenaamde Stromboliaanse uitbarstingen. Dit zijn relatief kleine explosies met een frequentie van 2-3 per uur, waarbij uit openingen in de kraters, kleine hoeveelheden gloeiende lava 100-200 meter boven de kraterrand geslingerd worden. De naam Stromboliaanse uitbarsting wordt nu ook voor soortgelijke uitbarstingen van andere vulkanen gebruikt.

Paroxysmale explosies
Meer gewelddadige uitbarstingen van Stromboli, ook wel paroxysmale explosies genoemd, zijn relatief zeldzaam want ze komen maar eens in de 2-5 jaar voor. In 1919 werden vier mensen gedood door grote lavabommen en in 1930 kwamen meerdere mensen om het leven door pyroclastische stromen veroorzaakt door dit soort explosies. In zowel 1986 als 2001 werd een groep kijkers verrast door een paroxysmale explosie terwijl zij op de kraterrand het spektakel aanschouwden. In beide gevallen viel er één dode door impact van een lavabom. De zes maanden durende crisis van 2002-2003 veroorzaakte een elf meter hoge tsunami, waarbij gelukkig geen slachtoffers vielen.


Satellietbeelden van de vulkaanuitbarsting, op basis van zogenaamde SEVIRI-metingen (EUMETSAT). Bron afbeelding: KNMI

Effusieve uitbarstingen
Van tijd tot tijd zijn er ook effusieve uitbarstingen van Stromboli waarbij lava uit de kraters richting de zee stroomt. De meeste recente lavastroom was zichtbaar van augustus tot oktober 2014. Sinds de recente grote explosie van 3 juli is het begin van een lavastroom te zien, net onder de kraterrand. Afhankelijk van de aanvoer van magma, zal deze zich de komende dagen mogelijk uitbreiden.

Hoe kan dit gebeuren?
De paroxysmale explosies van 3 juli waren een van de grootste in de afgelopen decennia. Hete vulkanische bommen hebben ook brand veroorzaakt op de beboste helling van de vulkaan. Op camerabeelden is te zien dat enkele minuten voor de explosies lava uit alle kraters stroomt. Dit duidt erop dat plotseling nieuw vers gas-rijk magma het oppervlak bereikte. Extreem snelle decompressie van het gas in dit verse magma veroorzaakte waarschijnlijk de paroxysmale explosie.



Monitoring
Het Italiaanse Instituut voor geofysica en volcanology (INGV) is verantwoordelijk voor het monitoren van de vulkaan. Het instituut houdt, met behulp van continue metende sensoren van het monitoringsnetwerk de vulkaan nauwlettend in de gaten, ook nu de activiteit afgenomen is. INGV benadrukt dat het niet mogelijk is dit soort explosies te voorspellen. Ze vormen dan ook een constant risico voor bezoekers van de top van de vulkaan.

KNMI monitort ook vulkanen
Het KNMI beschikt op Sint Eustatius en Saba, twee bijzondere gemeenten in Caribisch Nederland, over seismometers om aardbevingen real-time te registreren. Ook wordt met behulp van Global Navigation Satellite System (GNSS) metingen de vervorming van het aardoppervlak geobserveerd.

Dit meetnetwerk is met name ingericht om de activiteit van de vulkaan Mount Scenery op Saba en vulkaan the Quill op Sint Eustatius te monitoren en wordt ook gebruikt om tsunami-waarschuwingen uit te geven. Beide Nederlandse vulkanen zijn actief. Dat betekent dat ze in de afgelopen 10.000 jaar een keer zijn uitgebarsten. De kans dat dit binnenkort weer gebeurt, is klein. Maar als het gebeurt, zijn de gevolgen rampzalig. De KNMI-vulkanoloog monitort beide vulkanen en doet er onderzoek naar.

Bron: KNMI